Fouilleren zonder aanleiding; mag dat zomaar

3 minuten mr. Jeroen Kaspers bestuursrecht voor ondernemers 23 december 2013 2024

Afgelopen zaterdag ben ik zonder aanleiding staande gehouden door de politie en gefouilleerd. Ik wilde weigeren omdat er gewoon geen reden was om mij te fouilleren maar de politieambtenaar hield voet bij stuk. Hij vertelde me simpelweg dat hij gewoon bevoegd was om mij te fouilleren ook al was daartoe geen enkele aanleiding. Mijn vraag is nu; mag een agent mij eigenlijk wel zomaar staande houden en fouilleren terwijl hier geen aanleiding toe is?

In uw geval is er zeer waarschijnlijk sprake geweest van een preventieve fouillering. Door aanpassing van de Gemeentewet en de Wet wapens en munitie is het al ruim 10 jaar mogelijk om burgers, zonder enige vorm van verdenking in een daartoe aangewezen gebied, aan de kleding te onderzoeken op verboden wapenbezit. Deze wetaanpassing werd destijds nodig geacht vanwege de toename van het aantal (zinloos) geweldincidenten waarbij (vuur)wapenbezit een rol speelde. De praktijk van het preventief fouilleren roept echter al voor de inwerkingtreding van de wetswijziging veel discussie op. Fouilleren vormt immers een grote inbreuk op het (grond)recht van privacy. Om die reden is het dan ook van belang dat preventief fouilleren niet lichtzinnig gebeurd en bestaat de bevoegdheid pas indien aan bepaalde voorwaarden is voldaan.

In de gemeentewet is een bepaling opgenomen die de burgemeester de bevoegdheid geeft om een veiligheidsrisicogebied aan te wijzen waarbinnen er preventief gefouilleerd mag worden. De burgemeester kan niet zomaar een gebied aanwijzen als veiligheidsrisicogebied; de gemeenteraad dient bij verordening deze bevoegdheid aan de burgemeester toe te kennen. Dit kan de raad slechts doen indien sprake is van ernstige vrees voor de verstoring van de openbare orde. Bovendien is de uitoefening van de aanwijzingsbevoegdheid onderworpen aan bepaalde vereisten:

De burgemeester dient eerst te overleggen met de officier van justitie en de politie alvorens hij een veiligheidsrisicogebied aanwijst;
De aanwijzing van het gebied moet beperkt zijn in tijd en plaats;
De officier van justitie kan binnen de aangewezen periode een bevel geven tot toepassing van de onderzoeksbevoegdheid uit de Wet wapens en munitie om maximaal 12 uur preventief te mogen fouilleren.
Tenslotte is de beslissing tot gebiedsaanwijzing een bestuursrechtelijk besluit waardoor vereist is dat er een deugdelijke motivering en bekendmaking aan ten grondslag moet liggen.

De regeling preventief fouilleren is zowel een strafrechtelijke als een bestuursrechtelijke regeling. Vanwege het bestuursrechtelijke element in de regeling –de aanwijzingsbevoegdheid van de burgemeester- is het mogelijk voor belanghebbenden om in rechte bij de bestuursrechter tegen dit besluit op te komen. Onder meer personen die in een veiligheidsrisicogebied wonen en/of werken kunnen als belanghebbenden worden aangemerkt. In het kader van het strafrechtelijke traject geldt echter dat weigering om mee te werken aan preventieve fouillering kan leiden tot strafrechtelijke vervolging. Net als de bestuursrechter zal een strafrechter in het strafrechtelijke traject dan bekijken of het aanwijzingsbesluit dat door de burgemeester is genomen rechtmatig is geweest. In de praktijk blijken rechtsbeschermingprocedures tegen vermeende onrechtmatige preventieve fouilleringen vrijwel kansloos.

Via deze vaste column in de Zeewolde Actueel geven de juristen van Wolderwijd Juristen antwoord op allerhande juridische vragen van lezers. Heeft u een juridische vraag die u graag beantwoord ziet? Neem dan contact met ons op.